Çinko Nedir? Çinko İçeren Besinler Nelerdir?

Çinko, bedenin kendi kendine sentezlemediği için harici yollarla edinilmesi zorunlu olan bir bileşiktir. Vücudun savunma sistemini destekleyen ve muhafaza eden çinko, gelişim ve büyüme aşamalarında başlıca mühim ögelerdendir. Çinko; immün işlevlerin muhafazası, metabolik faaliyetlerin sürdürülmesi, dokuların onarımı, kanın katılaşması süreci, tiroid bezinin işlevlerini devam ettirmesi, gözlerin sıhhatinin korunması, koku alma ve tat alma yeteneklerinin sorunsuz işlemesi, hücrelerin çoğalması, hücrelerin irileşmesi ve karbonhidratların yıkımında rol oynar.

Çinko: Tanımı ve İnsan Vücudundaki Yeri

Sağlıklı bir insan bedeninin düzgün çalışabilmesi için eser elementlere (mikro besinlere) gereksinimi vardır. Mineraller, bu mikro besinlerin mühim bir bölümünü meydana getirir. Vücutta doku ve organların faaliyetlerini yürüten demir mineralinden sonra, en kritik iz element çinko olarak kabul edilir. Bağışıklık sistemi ve metabolik süreçlerde anahtar rol üstlenen çinkonun, yetişkin bireylerdeki toplam miktarının yaklaşık 2 gram olduğu düşünülmektedir. Bu miktarın %80'inden fazlası kemik, kas, saç ve deride yerleşiktir. Güçlü bir sinir ve bağışıklık sisteminin korunması amacıyla vücuda yeterli düzeyde çinko temin edilmelidir.

Günlük Çinko Gereksinimi

Çinko vücutta birikmediği için, her gün besinler aracılığıyla alınması önerilmektedir.

• 0-6 aylık bebekler: 2 mg
• 7-12 aylık bebekler: 3 mg
• 1-3 yaş arası çocuklar: 3 mg
• 5-8 yaş arası çocuklar: 5 mg
• 9-12 yaş arası çocuklar: 1 mg
• 15 yaş ve üstü erkekler: 11 mg
• Hamile veya emziren kadınlar: 12 mg
• Yetişkinler için günlük 10 mg çinko genellikle ihtiyacı karşılamaya yeterlidir.

Çinkonun Vücuttaki Görevleri ve Fonksiyonları

Çinko, büyüme ve gelişim, bağışıklık sistemi, DNA ve proteinlerin üretimi, dokuların oluşumu, yaraların iyileşmesi, üreme işlevleri ve sinirsel-davranışsal ilerleme gibi süreçlerde rol alan, beden için vazgeçilmez bir mineraldir. Çok sayıda enzim, biyokimyasal faaliyetlerdeki en yüksek hızlandırıcı etkiyi gösterebilmek için çinkoya ihtiyaç duyar. Sahip olduğu geniş biyolojik işlev yelpazesi düşünüldüğünde, çinko bu fizyolojik süreçlerin büyük bir çoğunluğunda aktif rol alır.

Çinkonun Sağlık Üzerindeki Faydaları

Çinko, bağışıklık sisteminin ve metabolizmanın sağlıklı çalışmasına yardımcı olur, iltihaplanmayı azaltır, yaraların kapanmasını destekler ve tat ile koku duyularında rolü vardır. Protein ve DNA'nın sentezinde ve hücrelerin büyümesinde aktif rol alır, böylece büyüme ve gelişimi destekler. Kemiklerin sağlığına faydalıdır.

Ayrıca;

• Kronik rahatsızlıklara yakalanma olasılığını düşürür.
• İmmün sistemi kuvvetlendirir.
• Yaşlanmaya bağlı hastalıkların riskini düşürür.
• Yaraların daha çabuk iyileşmesini sağlar.
• Cilt sorunlarını engellemeye yardımcı olur.
• Saç kaybıyla mücadele eder.
• Makula dejenerasyonu gibi durumların önlenmesinde etkili olabilir.
• Kronik yorgunluğun önlenmesine veya yönetilmesine yardımcı olabilir.
• Romatoid Artrit gibi durumların önlenmesinde etkili olabilir.
• Wilson hastalığı gibi rahatsızlıkların önlenmesinde etkili olabilir.
• Alzheimer gibi rahatsızlıkların önlenmesinde rol oynar.

Bunlara ek olarak, sperm yapımında etkisi olan testosteron hormonunda mühim bir görevi bulunur.

Çinko İçeren Besinler

Çinko hem hayvansal kaynaklı hem de bitkisel gıdalardan elde edilebilir. Başlıca çinko kaynakları:

• Kırmızı et çeşitleri
• Tavuk ve hindi gibi kanatlılar
• İstiridye, somon, yengeç gibi deniz mahsulleri
• Süt, yoğurt ve peynir gibi süt ürünleri
• Ispanak, pazı, roka gibi yeşil yapraklı sebzeler
• Buğday rüşeymi
• Nohut, kuru fasulye, barbunya gibi baklagiller
• Tam pirinç
• Kabak çekirdeği gibi tohumlar/kuruyemişler
• Çeşitli tohumlar
• Fındık

Vücutta Çinko Seviyesinin Düşme Nedenleri

Vücuttaki çinko miktarının düşmesine yol açabilen faktörler şunlardır:

• Yetersiz veya dengesiz beslenme
• Düşük emilim (biyoyararlanım)
• Emilim bozuklukları (Malabsorbsiyon)
• Belirli sağlık koşulları
• Hızlı büyüme ve gelişim dönemleri
• Gebelik
• Aşırı alkol kullanımı
• Kronik hastalıklar

Çinko Eksikliğinin Tespiti

Çinko yetersizliğini kesin olarak belirleyen tek bir test mevcut değildir; bu nedenle bazı belirtiler duruma işaret edebilir. Genetik eğilimler, geçmiş beslenme bilgileri ve alışkanlıklarının yanı sıra kan ve saç analizi testleriyle çinko düzeyleri kontrol edilebilir. Bebeklerde ve çocuklarda ise, büyüme ve gelişim hızındaki değişiklikler gibi klinik bulgular, eksikliğin fark edilmesinde rehberlik eder.

Çinko Eksikliği Riski Taşıyan Gruplar

Besinlerle yeterli çinko alınmadığında, yaş veya cinsiyet ayrımı olmaksızın herkes bu eksikliği yaşayabilir. Bunların yanı sıra, aşağıdaki gruplarda çinko eksikliği daha yüksek oranda görülebilir:

• Vejetaryenler
• Veganlar
• Otoimmün rahatsızlığı bulunan bireyler
• İmmün sistemi baskılayan ilaç kullananlar
• Çölyak hastalığı olanlar
• Kronik ishal yaşayanlar
• Pankreas rahatsızlıkları
• Diyabet hastaları
• Karaciğer sorunları olanlar
• Genetik olarak yatkın olanlar

Yetişkinlerde Çinko Yetersizliği Belirtileri

Yetişkinlerde çinko eksikliği, özellikle immün sistemi zayıflatarak yaşam kalitesini negatif etkileyen sorunlara neden olabilir. Belirtiler arasında şunlar bulunur:

• Sık geçirilen soğuk algınlığı veya enfeksiyonlar
• Yaraların yavaş kapanması
• Saç kaybı
• Vücutta sıvı tutulumu (ödem)
• Kısırlık (infertilite)
• Gebelikte düşük yapma riski
• Erkeklerde testosteron seviyesinin düşmesi
• İştah kaybı
• Cilt kuruluğu
• Akne (Sivilce)

Bebek ve Çocuklarda Çinko Yetersizliği Belirtileri

Çinko, özellikle 0-5 yaş aralığındaki bebek ve çocuklar için kritik bir öneme sahiptir. Sık tekrarlayan enfeksiyonlar ve zayıf bağışıklık, çinko yetersizliğinin işaretleri arasındadır. 0-2 yaş arası bebeklerde ise ishal en belirgin bulgudur. Erken yaşlarda meydana gelen çinko yetersizliği, bilişsel fonksiyonlarda bozulmaya neden olabilir. Davranışsal problemler, büyümede yavaşlama, cilt sorunları, geç kapanan yaralar, tat ve koku duyusunda bozukluklar en sık karşılaşılan belirtilerdendir. Okul dönemindeki çocuklarda ise, kronikleşmiş, iyileşmeyen bacak ülserleri ve tekrarlayan enfeksiyonlar gözlemlenebilir.

Çinko Fazlalığı (Toksisitesi) Belirtileri

Aşırı düzeyde çinko takviyesi alan kişilerde çinko zehirlenmesi (toksisitesi) oluşabilir. Kas spazmları, immün sistemde zayıflama, kusma, ateş, mide rahatsızlığı, ishal ve baş ağrısı gibi olağandışı yan etkiler gözlemlenebilir. Ayrıca, bakırın emilimini engelleyerek bakır eksikliğine neden olabilir.

Çinko Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Çinko Hangi Gıdalarda Bulunur?

Kırmızı et, kanatlı hayvan etleri (tavuk, hindi), deniz mahsulleri (balık, istiridye, yengeç), baklagiller (mercimek, fasulye, bezelye), kuruyemişler ve tohumlar (badem, yer fıstığı, kabak çekirdeği, antep fıstığı), yumurta, süt ürünleri ve bazı meyveler (nar, yaban mersini, avokado) çinko içeriği yüksek gıdalardandır.

Çinko Eksikliğinde Takviye Kullanımı Gerekli midir?

Dengeli ve sağlıklı bir beslenme düzeni genellikle günlük çinko gereksinimini karşılamak için yeterlidir. Ancak, belirli hastalıklar veya özel beslenme tarzları nedeniyle oluşan çinko yetersizliğinde, yalnızca bir hekimin önerisiyle takviye alınmalıdır. Çinkonun vücut tarafından en iyi şekilde emilen (biyoyararlanımı yüksek) formu çinko pikolinattır. Bu form, çinko eksikliklerinin tedavisinde ve gebelerde sıklıkla kullanılır. Çinko oksit ve çinko sülfür ise vücut tarafından en düşük oranda emilen formlardır ve kullanımları tavsiye edilmez. Zira bu formlar, mide bulantısı ile mide ve bağırsaklarda tahrişe sebep olabilir.